Postępowanie egzekucyjne wedle swoich założeń ma przynieść wymierny efekt w postaci jak najlepszego zaspokojenia roszczeń wierzyciela. W praktyce takie zaspokojenie nie zawsze będzie jednak możliwe. Czasem może się okazać, że egzekucja długów jest bezskuteczna. Tak zwana bezskuteczność egzekucji to sytuacja, która ma miejsce dość często. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić, jakie są jej przyczyny oraz konsekwencje. Nasze opracowanie prezentuje zarówno perspektywę dłużnika, jak i wierzyciela. Z punktu widzenia dłużnika ważna wydaje się na przykład odpowiedź na pytanie, czy bezskuteczność egzekucji oznacza definitywny koniec kłopotów z komornikiem. Natomiast wierzyciel może się zastanawiać, czy w obliczu bezskuteczności egzekucji możliwe będzie późniejsze, skuteczne dochodzenie roszczeń.
KPC wyjaśnia kiedy ma miejsce bezskuteczność egzekucji
Bezskuteczność egzekucji najczęściej kojarzy się z sytuacją, w której dłużnik nie posiada majątku podlegającego zajęciu. Mowa o majątku, który mógłby pokryć koszty egzekucyjne i zapewnić chociaż niewielkie zaspokojenie roszczeń wierzyciela. Warto jednak mieć świadomość, że bezskuteczność egzekucji może być stwierdzana również w innych sytuacjach. Wszystkie przesłanki takiej bezskuteczności postępowania egzekucyjnego wymienia artykuł 824 kodeksu postępowania cywilnego (KPC). Ten przepis KPC informuje, że do umorzenia postępowania egzekucyjnego z urzędu dochodzi jeśli:
- co najmniej jedna ze stron (wierzyciel albo dłużnik) nie posiada zdolności sądowej
- egzekucją nie powinny się zajmować organy sądowe, lecz organy administracji publicznej
- stwierdzono, że egzekucja nie jest dopuszczalna z powodu jej przedmiotu albo osoby dłużnika
- wątpliwości nie wzbudza fakt, że koszt egzekucji będzie wyższy niż to, co można by z niej uzyskać finansowo
- tytuł wykonawczy został prawomocnie pozbawiony klauzuli wykonalności
- orzeczenie sądowe, na którym opiera się klauzula wykonalności zostało uchylone albo straciło moc
- miała miejsce bezczynność wierzyciela, która uzasadnia umorzenie postępowania (bezczynność oznacza, że w ciągu 6 miesięcy wierzyciel nie wykonał żadnej czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania)
- okazało się, że egzekucja jest skierowana przeciwko osobie niebędącej dłużnikiem i sprzeciwiającej się działaniom komornika
- prowadzenie egzekucji jest bez wątpienia sprzeczne z treścią tytułu wykonawczego
Bezskuteczność egzekucji nie musi mieć miejsca w razie śmierci dłużnika lub wierzyciela. Artykuł 819 kodeksu postępowania cywilnego wskazuje, że w takiej sytuacji postępowanie egzekucyjne jest jedynie zawieszane z urzędu, a nie umarzane. Postępowanie podejmuje się na powrót z udziałem spadkobierców zmarłego lub zarządcy sukcesyjnego.
Jeżeli natomiast chodzi o bezskuteczność egzekucji oraz jej przesłanki wymienione powyżej, to warto pamiętać, że decyzję o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z urzędu podejmuje organ je prowadzący, czyli po prostu komornik. Zarówno wierzyciel, jak i dłużnik może do takiego funkcjonariusza publicznego skierować pismo informujące o wystąpieniu okoliczności, które uzasadniają bezskuteczność egzekucji oraz umorzenie postępowania egzekucyjnego z urzędu. Wspomnianego pisma nie należy jednak traktować jako wniosek o umorzenie egzekucji opisany przez artykuł 825 kodeksu postępowania cywilnego.
Czy bezskuteczność egzekucji oznacza spokój dla dłużnika?
Bezskuteczność egzekucji na pewno jest scenariuszem korzystnym dla dłużnika, ale taka osoba powinna zdawać sobie sprawę, że umorzenie bezskutecznego postępowania na pewno nie oznacza gwarancji końca problemów. Wierzyciel ma bowiem do wyboru kilka rozwiązań. Pierwszym z nich jest po prostu ponowne wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Taki wariant nie tylko zwiększa szanse na odzyskanie pieniędzy, ale również przerywa bieg przedawnienia. Wierzyciel musi oczywiście zwracać uwagę na terminy przedawnienia roszczeń określone przez kodeks cywilny. Przypomnijmy, że dla roszczeń o świadczenia okresowe i roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, termin przedawnienia wynosi trzy lata. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu przedawnia się dłużej - po sześciu latach.
Pomimo bezskuteczności egzekucji, wierzyciel może wybrać również inny wariant. Chodzi o wyjawienie majątku. To rozwiązanie bywa stosowane na przykład wtedy, gdy komornik stwierdził bezskuteczność egzekucji ze względu na brak majątku, ale wierzyciel podejrzewa, że dłużnik jednak posiada cenne przedmioty lub prawa. Po uiszczeniu przez wierzyciela opłaty 200 zł (za wniosek o wyjawienie majątku) i po dołączeniu niezbędnych dokumentów (np. postanowienia o umorzeniu postępowania ze względu na bezskuteczność), dłużnik zostanie wezwany do ujawnienia wszystkich składników swojego majątku. Co ważne, wyjawienie majątku przez dłużnika jest dokonywane pod rygorem odpowiedzialności karnej. Jeżeli dłużnik nie będzie chciał złożyć wykazu majątku przed sądem, to istnieje możliwość zdyscyplinowania go poprzez grzywnę, przymusowe doprowadzenie oraz areszt nieprzekraczający miesiąca.
Dłużnik powinien również wiedzieć, że zdeterminowany wierzyciel, któremu bezskuteczność egzekucji przeszkodziła w odzyskaniu pieniędzy może wystąpić do sądu o wydanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. W ten sposób możliwe będzie prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego małżonków dotyczącej wierzytelności, która powstała za zgodą współmałżonka. Istnieje też możliwość prowadzenia egzekucji z przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, o ile wierzyciel wykaże, iż dług powstał w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. W odpowiedzi na bezskuteczność egzekucji cywilnej wierzyciel może również sprzedać dług firmie zajmującej się skupywaniem wierzytelności.
Przy egzekucji administracyjnej zasady są nieco odmienne
Warto podkreślić, że wszystkie powyższe informacje dotyczą wyłącznie egzekucji prowadzonej według przepisów kodeksu postępowania cywilnego (ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego). Inne reguły umorzenia egzekucji ze względu na jej bezskuteczność określa ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. 1966 nr 24 poz. 151). Ten akt prawny informuje, że bezskuteczność egzekucji administracyjnej powoduje między innymi brak majątku lub źródła dochodu zobowiązanego, z których możliwe byłoby wyegzekwowanie środków pieniężnych przewyższających koszty egzekucyjne. Inną częstą przesłanką bezskuteczności egzekucji administracyjnej jest śmierć dłużnika w sytuacji, gdy obowiązek zapłaty był ściśle związany ze zmarłym lub prawem majątkowym, które wygasło po jego śmierci.
