Dozór elektroniczny to rozwiązanie, które na pewno dobrze wpisuje się w obecne trendy dotyczące karania sprawców drobnych przestępstw. Zgodnie z szeroko rozpowszechnionymi teraz poglądami, orzekanie kary więzienia powinno stanowić ostateczność, która jest uzasadniona w przypadku poważniejszych przestępstw. Jeżeli natomiast chodzi o przestępstwa mniejszej wagi, to w wielu krajach preferowane są kary ograniczenia wolności, prace społeczne i grzywny powiązane z obowiązkiem pokrycia szkód. Podobny trend od pewnego czasu obserwujemy w Polsce. Jego przejawem jest między innymi popularyzacja elektronicznego dozoru. Wedle danych Służby Więziennej, w 2022 roku dozór elektroniczny dotyczył około 7000 skazanych osób. W tym systemie karę odbyło już znacznie więcej niż 100 000 polskich skazanych. Warto zatem wyjaśnić, jak w praktyce działa dozór elektroniczny. Źródłem dodatkowych informacji na ten temat mogą być pytania i odpowiedzi (FAQ) zamieszczone na końcu naszego artykułu.
Dozór elektroniczny - kto może liczyć na taką formę kary?
Wielu skazanych chciałoby odbywać karę w systemie dozoru elektronicznego, który zapewnia możliwość nauki i pracy oraz codzienny kontakt ze społeczeństwem. Jednak tak jak już wspomnieliśmy, elektroniczny dozór jest rozwiązaniem, które sąd penitencjarny może zaakceptować tylko w przypadku sprawców mniej poważnych przestępstw. Warto jednak wiedzieć, że po zmianach wynikających z tak zwanej ustawy COVID-owej (ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (…) - Dz.U. 2020 poz. 568), dozór elektroniczny stał się bardziej dostępny dla skazanych.
Aktualnie dozór elektroniczny może zostać zastosowany przez sąd tylko jeśli zostały spełnione następujące warunki:
- kara dozoru wystarczy do osiągnięcia celów resocjalizacyjnych
- dana osoba została skazana na odsiadkę nieprzekraczającą 18 miesięcy
- nie miało miejsca popełnienie przestępstwa w ramach recydywy wielokrotnej (art. 64 par. 2 KK)
- skazany posiada stałe miejsce pobytu, a pełnoletni domownicy akceptują perspektywę odbywania przez niego kary w systemie dozoru elektronicznego lub sąd zadecydował, że dozór elektroniczny będzie zastosowany mimo sprzeciwu co najmniej jednego domownika
- dostępna jest odpowiednia liczba urządzeń wykorzystywanych do dozoru elektronicznego (nadajników - tzw. opasek oraz odbiorników)
Jeżeli chodzi o dozór elektroniczny zastępujący wykonywanie całej kary pozbawienia wolności albo jej pozostałą część, to konieczne jest spełnienie dodatkowych warunków. W pierwszym przypadku sąd penitencjarny sprawdza, czy względy bezpieczeństwa i kwestie demoralizacji nie przemawiają jednak za tradycyjnym rozwiązaniem, czyli osadzeniem w zakładzie karnym. Dotychczasowa, dobra postawa skazanego podczas odsiadki ma natomiast znaczenie jeśli sąd decyduje, czy dozór elektroniczny może zastąpić pozostałą karę więzienia. Warto wiedzieć, że dozór elektroniczny jest możliwy także w przypadku skazanego, który ma odbyć więcej niż jedną karę pozbawienia wolności jeśli przestępstw nie popełniono w warunkach recydywy wielokrotnej i dodatkowo:
- suma wyroków więzienia nie przekracza łącznie 18 miesięcy lub
- suma wyroków jest niższa niż 3 lata, a do końca pobytu w więzieniu pozostało nie więcej niż 6 miesięcy
W tych przypadkach sąd orzekając, czy może zostać zastosowany dozór elektroniczny również bierze pod uwagę wcześniejszą historię życiową skazanego lub jego zachowanie podczas odbywania kary.
Nie tylko skazany może złożyć wniosek o dozór elektroniczny
Warto również wiedzieć, że dozór elektroniczny jest stosowany przez sąd penitencjarny na wniosek samego skazanego, jego obrońcy, prokuratora, sądowego kuratora zawodowego lub dyrektora więzienia. Sąd penitencjarny w ciągu 30 dni od daty wpływu wniosku powinien wydać odpowiednie postanowienie decydujące, czy należy zastosować dozór elektroniczny. Podczas posiedzenia sądu może wypowiedzieć się między innymi skazany lub jego obrońca. Na negatywne dla skazanego postanowienie sądu w sprawie dozoru elektronicznego przysługuje zażalenie składane w ciągu 7 dni. W razie negatywnej decyzji sądu, kolejny wniosek o dozór elektroniczny zostanie oddalony bez rozpoznania jeśli złożono go przed upływem kolejnych 3 miesięcy.
Co ważne, dozór elektroniczny może się rozpocząć również na skutek odpowiedniej decyzji komisji penitencjarnej. W jej skład oprócz dyrektora zakładu karnego wchodzą pracownicy tej placówki. Dozór elektroniczny może być zastosowany dzięki komisji penitencjarnej po uwzględnieniu przez nią podobnych przesłanek, jakie bierze pod uwagę sąd. Różnica polega na tym, że wspomniana komisja podejmuje decyzję o e-dozorze jeśli daną osobę skazano na karę więzienia nieprzekraczającą 4 miesięcy (bez stwierdzenia recydywy wielokrotnej).
Aż 90% przypadków dozoru elektronicznego kończy się dobrze
Pozytywną oceną skuteczności, z jaką działa dozór elektroniczny jest fakt, że według danych Służby Więziennej średnio ponad 90% skazanych przestrzega warunków odbywania kary poza więzieniem. Do zakładu karnego wracają osoby, które zlekceważyły harmonogram nadzoru elektronicznego i/lub nie chciały współpracować z kuratorem albo próbowały zniszczyć lub usunąć urządzenia elektroniczne. Popełnienie innego przestępstwa w czasie przebywania poza zakładem karnym również skutkuje tym, że dozór elektroniczny się kończy.
Jeżeli chodzi o wspomniany wcześniej harmonogram, to warto wiedzieć, że sąd penitencjarny określa przedziały czasowe, w których skazany nie musi przebywać blisko odbiornika (w swoim stałym miejscu zamieszkania). Takie okresy swobody trwające do 12 godzin na dobę pozwalają chociażby na pracę lub naukę. Obecna technologia, która umożliwiła zmniejszenie rozmiarów nadajnika sprawia natomiast, że to kłopotliwe urządzenie można łatwo ukryć pod odzieżą.
Często zadawane pytania (FAQ):
- Czy dozór elektroniczny jest odpłatny?
Ten system odbywania kary nie wiąże się z odpłatnością dla skazanego. Jedyny wyjątek dotyczy sytuacji, w której skazany zniszczył urządzenia elektroniczne.
- Czy przedziały czasu przebywania poza domem mogą być zmienione?
Tak, wspomniane przedziały można zmienić jeśli odpowiednią decyzję podejmie sądowy kurator zawodowy. Sąd penitencjarny ma natomiast prawo skorygować decyzję kuratora. Już we wniosku o zastosowanie dozoru elektronicznego, skazany dołącza proponowany harmonogram, który sąd weźmie pod uwagę.
- Czy zlekceważenie zasad, na jakich jest wykonywany dozór elektroniczny zamyka możliwość skorzystania z niego ponownie?
Jeżeli skazany złamał zasady odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego, to nie będzie mógł ponownie skorzystać z takiego wariantu w odniesieniu do wyroku dotyczącego tej samej sprawy.
- Dozór elektroniczny wykonuje się jako tzw. dozór stacjonarny. Jest też możliwy dodatkowy dozór zbliżeniowy lub mobilny. Na czym polegają różnice?
Dozór zbliżeniowy lub mobilny to przykłady dodatkowych środków karnych i zabezpieczających. Poprzez dozór mobilny kontroluje się bieżące miejsce pobytu skazanego. Natomiast dozór zbliżeniowy weryfikuje, czy ma miejsce zachowywanie przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd.
