Potoczne rozumienie słowa „oszustwo” na pewno jest dość szerokie i raczej mało precyzyjne. W przypadku prawa karnego, nie może być jednak mowy o braku precyzji. Właśnie dlatego postanowiliśmy przybliżyć charakterystyczne cechy przestępstwa określonego przez artykuł 286 paragraf 1 kodeksu karnego (art. 286 par. 1 KK). Na podstawie takiej analizy można między innymi stwierdzić, że wiele przestępstw rozumianych potocznie jako oszustwo jest sądzonych przy uwzględnieniu innych artykułów i paragrafów rodzimego kodeksu karnego.
Art. 286 par. 1 KK przewiduje poważne konsekwencje
Tytułem wstępu, warto na pewno przyjrzeć się bliżej obecnemu brzmieniu analizowanego przepisu (art. 286 par. 1 KK). Wskazuje on, że kara zagrożenia wolności od 6 miesięcy do 8 lat grozi osobie, która w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem. Mowa o działaniu polegającym na wprowadzeniu w błąd albo wyzyskaniu błędu lub niezdolności do należytego pojęcia istoty działania. Co ważne, karane jest również usiłowanie oszustwa. Kary uniknie natomiast osoba, która dobrowolnie odstąpiła od dokonania opisywanego przestępstwa lub zapobiegła niekorzystnemu rozporządzeniu mieniem. Identyczna kara (od 6 miesięcy do 8 lat) grozi osobie, która domaga się korzyści majątkowych w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. W razie popełnienia oszustwa o mniejszej wadze, sprawca podlega karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 2 lat. Warto wspomnieć, że zarówno kodeks karny, jak i kodeks postępowania karnego dokładnie nie wyjaśnia, czym jest mniejsza waga karanego czynu. Można jednak przyjąć, że chodzi o niewielką wartość wyrządzonej szkody lub incydentalny charakter oszustwa. Dobra argumentacja dotycząca mniejszej wagi przestępstwa może doprowadzić do warunkowego umorzenia postępowania karnego. W wielu przypadkach, taki korzystny dla sprawcy wariant będzie jednak niemożliwy. Należy pamiętać, że dodatkową sankcją związaną z oszustwem są roszczenia cywilne kierowane przez osobę pokrzywdzoną. W ramach postępowania karnego, sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody.
Oszustwo (art. 286 par. 1 KK) zwykle jest ścigane z urzędu
Ze względu na szkodliwość analizowanego przestępstwa (art. 286 par. 1 KK), jego ściganie następuje z urzędu. Wyjątek dotyczy tylko sytuacji, w której ucierpiała osoba najbliższa sprawcy. Wówczas przestępstwo dotyczące oszustwa jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Kodeks karny wskazuje, że osoba najbliższa to małżonek, wstępny/wstępna (dziadek, babka, pradziadek, prababka), zstępny/zstępna (syn, córka, wnuk, wnuczka, prawnuk, prawnuczka), a także brat, siostra, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba przysposobiona oraz jej małżonek, jak również osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Osobne przepisy KK dotyczą m.in oszustwa kredytowego
Już na wstępie naszego artykułu wspomnieliśmy, że niektóre przestępstwa potocznie określane jako oszustwo zostały uwzględnione przez inne przepisy kodeksu karnego niż art. 286 par. 1 KK. Chodzi między innymi o oszustwo kredytowe, którego cechy określa artykuł 297 kodeksu karnego. W przypadku tego rodzaju przestępstwa, chodzi o działanie ukierunkowane stricte na wyłudzenie kredytu, pożyczki lub podobnego świadczenia pieniężnego (m.in. poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji) przy pomocy sfałszowanej albo nierzetelnej dokumentacji. Oszustwo kredytowe jest zagrożone karą pozbawienia wolności na okres od 3 miesięcy do lat 5. Warto także wspomnieć o oszustwie komputerowym, któremu został poświęcony artykuł 287 kodeksu karnego. Mowa o specyficznym rodzaju oszustwa związanym z ingerencją w przetwarzanie danych i skutkującym karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Z oszustwem wymienionym przez art. 286 par. 1 KK nie można także mylić wyłudzenia odszkodowania ubezpieczeniowego (patrz: art. 298 kodeksu karnego) oraz podrobienia/przerobienia dokumentu lub wykorzystania takiego dokumentu jako autentycznego (art. 270 KK).