Zachowek to rozwiązanie, które ma zapewnić pewien udział w spadku tym krewnym, którzy nie zostali uwzględnieni przez testament. Mowa o osobach, które nie są uznane za niegodne dziedziczenia i jednocześnie nie zostały wydziedziczone przez zmarłego. Poprzez wprowadzenie zachowku do prawa spadkowego, ustawodawca uznał, że mimo woli osoby sporządzającej spadek (tzw. testatora), niektórym krewnym należy się pewna część majątku tego zmarłego. Konieczność podzielenia się spadkiem może być negatywnie postrzegana przez osoby uwzględnione w testamencie. Trudno zatem dziwić się, że w Internecie dość często znajdziemy pytania o to, jak uniknąć zachowku dla krewnego. W tym kontekście chodzi po prostu o możliwość uniknięcia zapłaty zachowku. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić, w jakich okolicznościach krewnemu nie będzie przysługiwał zachowek.
Zachowek to połowa teoretycznego udziału spadkowego
Przed udzieleniem odpowiedzi na tytułowe pytanie, warto najpierw wyjaśnić, ile wynosi zachowek. To ważna kwestia, bo niektórzy spadkobiercy mogą jednak uznać, że działania mające na celu pozbawienie krewnego zachowku nie są sensowne z uwagi na niewielką wartość takiego świadczenia. Osoby pytające jak uniknąć zachowku dla krewnego powinny wiedzieć, że opisywane świadczenie co do zasady jest równe połowie udziału spadkowego, który przypadłby krewnemu w razie braku testamentu. Zatem trzeba najpierw ustalić, ile dana osoba otrzymałaby, gdyby zmarły nie pozostawił po sobie testamentu, a dziedziczenie odbywało się na podstawie przepisów kodeksu cywilnego (KC).
Po obliczeniu wartości udziału spadkowego i podzieleniu jej przez dwa otrzymamy zachowek. W przypadku małoletnich i trwale niezdolnych do pracy spadkobierców, zachowek wynosi 2/3 hipotetycznego udziału spadkowego (obliczonego zgodnie z przepisami KC). Co ważne, obliczenia hipotetycznego udziału spadkowego uwzględniają również spadkobierców, którzy odrzucili spadek albo zostali uznani za niegodnych dziedziczenia. Obliczenia dotyczące zachowku nie powinny natomiast obejmować osób, które zostały wydziedziczone lub zrzekły się dziedziczenia. Przy obliczaniu zachowku nie wolno też uwzględniać zapisów zwykłych oraz poleceń. Brane pod uwagę są zapisy windykacyjne oraz darowizny z poprzednich 10 lat.
Pytanie o to, jak uniknąć zachowku dla krewnego bywa czasami bezzasadne, ponieważ dana osoba nie jest uprawniona do otrzymania wspomnianego świadczenia (ze względu na zbyt daleki stopień pokrewieństwa). Warto wiedzieć, że zgodnie z zasadami określonymi przez kodeks cywilny, zachowek w uzasadnionej sytuacji powinien zostać wypłacony zstępnym zmarłego (tzn. dzieciom, wnukom, prawnukom), rodzicom takiego spadkodawcy oraz jego małżonkowi. Krąg osób uprawnionych do zachowku jest zatem dość wąski.
Prawnik może najlepiej wyjaśnić jak uniknąć zachowku
Tak jak już wspomnieliśmy, wszystkie osoby pytające, jak uniknąć zachowku dla krewnego powinny najpierw sprawdzić, ile wynosiłaby taka suma. Ze względu na skomplikowane przepisy, obliczeniem wartości zachowku powinien zająć się ekspert wyspecjalizowany w prawie spadkowym.
Jeśli spadkobierca uzna, że nie chce płacić zachowku ze względu na dużą wysokość takiego świadczenia lub złe relacje z krewnym, to trzeba zastanowić się, czy uniknięcie zapłaty zachowku będzie możliwe. Od takiego finansowego obowiązku można uwolnić się dzięki sądowemu uznaniu spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia lub poprzez udowodnienie, że roszczenie o zachowek jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Zachowek nie będzie też przysługiwał jeśli:
- spadkodawca (zmarły) wcześniej zawarł z osobą domagającą się zachowku umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia
- osoba domagająca się zapłaty zachowku została skutecznie wydziedziczona na mocy testamentu
- roszczenie o zachowek uległo przedawnieniu po upływie pięcioletniego terminu
Jeżeli pytanie o to, jak uniknąć zachowku dla krewnego jest zadawane jeszcze za życia starszej osoby, to można rozważyć podpisanie umowy dożywocia. Zakłada ona przeniesienie własności nieruchomości w zamian za dożywotnią opiekę ze strony nowego właściciela. Zaletą dożywocia jest to, że skutecznie chroni ono przed roszczeniami o zachowek. Podobnej ochrony nie ma w przypadku dużej darowizny dokonanej za życia spadkodawcy lub zapisu windykacyjnego. Te dwie sytuacje uprawniają do domagania się zachowku przez osobę, która uważa się za pokrzywdzoną decyzją spadkodawcy.
