W przypadku bardzo wielu zawodów, istnieje możliwość wyrządzenia pracodawcy sporych szkód. Przykład stanowią chociażby profesje związane z użytkowaniem pojazdów i maszyn. Dlatego ważny temat, jakim jest odpowiedzialność materialna pracownika względem pracodawcy cieszy się dużym zainteresowaniem. Trudno się dziwić, bo czasem szkody wyrządzone zakładowi pracy mogą opiewać na sumę wynoszącą np. kilkaset tysięcy złotych. Pracownicy chcą wiedzieć, czy obowiązujące przepisy zapewniają im ochronę przed dużymi roszczeniami ze strony pracodawcy. Taka ochrona faktycznie została przewidziana przez kodeks pracy, ale trzeba pamiętać, że nie obejmuje ona kilku szczególnych sytuacji.
Odpowiedzialność materialna pracownika to 300% pensji
Jeżeli chodzi o odpowiedzialność materialną pracownika względem pracodawcy, to w pierwszej kolejności trzeba zajrzeć do kodeksu pracy. Przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy mają charakter jednostronnie bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, że rozwiązania stosowane przez pracodawcę mogą być dla pracownika tylko bardziej korzystne, niż przewidują przepisy kodeksu pracy. Niedopuszczalne jest natomiast regulowanie stosunków między pracownikiem oraz pracodawcą w sposób mniej korzystny dla zatrudnionego niż normy kodeksowe. Taka zasada dotyczy również ważnego tematu, jakim jest odpowiedzialność materialna pracownika za szkody wyrządzone pracodawcy.
Wspomniany wcześniej kodeks pracy (KP) wskazuje, że zgodnie z generalną regułą odpowiedzialność materialna pracownika względem pracodawcy została ograniczona do 300% miesięcznego wynagrodzenia (zobacz artykuł 119 KP). Taki limit nie obowiązuje jednak zawsze. Pierwszym wyjątkiem jest sytuacja, w której szkody dotyczące firmowego majątku nie powstały podczas wykonywania obowiązków służbowych. O takiej zasadzie powinny pamiętać między innymi osoby, które chętnie wykorzystują służbowe auto, aby po zakończeniu pracy wrócić do domu.
Wina umyślna pracownika to także zamiar ewentualny
Odpowiedzialność materialna pracownika wobec pracodawcy jest nieograniczona kwotowo również wtedy, gdy mienie zostało powierzone zatrudnionemu z obowiązkiem zwrotu (patrz artykuły 124 - 127 kodeksu pracy). Następny wyjątek od zasady, zgodnie z którą odpowiedzialność materialna pracownika jest ograniczona to wina umyślna zatrudnionego. Można ją stwierdzić również jeśli szkoda jest następstwem złamania przepisów (np. drogowych). Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 maja 2015 r. (sygn. akt III APa 24/14) wskazuje, że wina umyślna istnieje również wtedy, gdy pracownik przewiduje możliwość spowodowania szkody i godzi się na taką ewentualność.
Kodeksowa ochrona pracowników nie dotyczy zleceń
Warto podkreślić, że odpowiedzialność materialna pracownika zawsze kształtuje się na wyżej opisanych zasadach tylko wtedy, gdy strony wiąże umowa o pracę. To ważna uwaga, gdyż w naszym kraju nadal popularne są umowy zlecenia. W przypadku takich umów, strony mają prawo swobodnie ustalać zasady odpowiedzialności materialnej pracownika.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, umowa zlecenia może przewidywać pełną odpowiedzialność pracownika za powierzone mienie poprzez odesłanie do przepisów z kodeksu pracy dotyczących odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się (zobacz art. 124 kodeksu pracy). W tym kontekście można przytoczyć np. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1999 r. o sygnaturze I PKN 434/99. Interpretacja przepisów wynikająca z orzecznictwa SN na pewno jest korzystna dla przedsiębiorcy (zleceniodawcy), ale niekorzystna z punktu widzenia zleceniobiorcy.
Firmowe ubezpieczenie OC ochroni każdego kierującego
Dobrą wiadomością dla pracowników wydaje się natomiast fakt, że obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej dla kierowców będzie im zapewniać ochronę (również poza godzinami pracy). W grę wchodzi tutaj nie odpowiedzialność materialna pracownika względem pracodawcy, lecz odpowiedzialność za szkody dotyczące osób trzecich (np. potrąconego pieszego). Szeroki zakres ochrony zapewnianej przez OC dla kierowców to konsekwencja przepisów ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. 2003 nr 124 poz. 1152).
Wspomniana ustawa mówi, że ochrona z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC obejmuje zarówno posiadacza pojazdu, jak i każdego kierującego. Pracownicy muszą się jednak liczyć z tym, że ubezpieczyciel może wprost od nich domagać się zwrotu odszkodowania i odsetek na podstawie artykułu 43 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. Chodzi między innymi o przypadki związane z ucieczką z miejsca wypadku oraz prowadzeniem pojazdu w stanie nietrzeźwości i stanie po użyciu alkoholu.
