Śmierć najbliższego to nie tylko bardzo bolesny emocjonalny cios, ale również poważny problem finansowy jeśli zmarła osoba była głównym żywicielem rodziny. Trudno się zatem dziwić, że codziennie wiele osób szuka w Google informacji o tym, kiedy najbliższym członkom rodziny zmarłego przysługiwać będzie tak zwana odprawa pośmiertna. Wspomniane świadczenie ustawodawca przewidział właśnie jako rozwiązanie przynajmniej częściowo kompensujące skutki nagłego spadku dochodów rodziny. W związku ze znaczeniem ważnego tematu, jakim jest odprawa pośmiertna postanowiliśmy wyjaśnić, kiedy dokładnie powinno zostać wypłacone takie świadczenie. Informujemy również, w jakiej sytuacji przedsiębiorca nie ma obowiązku finansowego wspomagania najbliższej rodziny zmarłego.
Odprawa pośmiertna przysługuje zatrudnionym na etacie
Na wstępie warto wyjaśnić, że ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141) zawiera dokładne informacje dotyczące tego, ile wynosi odprawa pośmiertna. Kodeks pracy informuje także o zasadach przyznawania wspomnianego świadczenia. Na tej podstawie można wnioskować, że odprawa pośmiertna (w rozumieniu kodeksu pracy) przysługuje głównie osobom zatrudnionym w ramach etatu, czyli umowy o pracę. Co ważne, kodeks pracy reguluje również inne warianty nawiązania stosunku pracy, czyli mianowanie, powołanie, wybór oraz spółdzielczą umowę o pracę.
Brzmienie artykułu 93 paragraf 1 kodeksu pracy potwierdza, że rodzinom zmarłych, wcześniej zatrudnionych na podstawie mianowania, powołania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę również przysługuje odprawa pośmiertna (po spełnieniu ustawowych wymogów). Do świadczenia takiej pomocy przedsiębiorca nie jest natomiast zobowiązany jeśli zmarły został zatrudniony np. w ramach umowy zlecenia, umowy o dzieło lub kontraktu zawartego między dwoma przedsiębiorcami. Oczywiście, nie można wykluczyć, że właściciel firmy w takiej sytuacji przyzna jakąś pomoc finansową rodzinie zmarłego. Nie będzie to jednak odprawa pośmiertna w rozumieniu przepisów kodeksu pracy.
Wysokość pomocy bardzo mocno zależy od stażu pracy …
Z punktu widzenia rodziny zmarłego pracownika, kluczową kwestią jest oczywiście wysokość, jaką powinna mieć
odprawa pośmiertna
wypłacana przez pracodawcę. Artykuł 93 paragraf 2 kodeksu pracy informuje, że pracodawca niezależnie od przyczyny śmierci zmarłego powinien przyznać jego bliskim odprawę pośmiertną na poziomie:
- 100% miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli zmarły pracownik był w danej firmie zatrudniony krócej niż przez 10 lat
- 300% miesięcznego wynagrodzenia, gdy staż pracy zmarłego u ostatniego pracodawcy wynosił co najmniej 10 lat i nie przekroczył 15 lat bez jednego dnia.
- 600% miesięcznego wynagrodzenia jeśli czas zatrudnienia zmarłego w firmie wypłacającej odprawę pośmiertną wyniósł co najmniej 15 lat.
Warto wiedzieć, że do czasu zatrudnienia, od którego zależy odprawa pośmiertna zaliczamy również zatrudnienie u poprzedniego pracodawcy jeśli obecny pracodawca stał się następcą prawnym poprzedniego. Co ważne, odprawa pośmiertna będzie się należała nie tylko wtedy, gdy śmierć nastąpiła w czasie trwania stosunku pracy. Przepisy nakazują pracodawcy wypłacać takie świadczenie również jeśli bliski zmarł po rozwiązaniu stosunku pracy i w czasie pobierania zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby. Nie chodzi wyłącznie o zasiłek pobierany zaraz po ustaniu stosunku pracy (patrz: E. Maniewska [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, LEX/el. 2022, art. 93).
Należy też pamiętać, że w razie istnienia tylko jednego uprawnionego, pracodawca wypłaci jedynie 50% kwoty wskazanej powyżej. Mowa o świadczeniu dla bezdzietnej małżonki zmarłego wynoszącym np. 50% miesięcznego wynagrodzenia byłego pracownika, który przepracował w danym zakładzie pracy 5 lat. Pozytywnym aspektem jest natomiast zwolnienie odprawy pośmiertnej z podatku dochodowego od osób fizycznych.
Odprawa pośmiertna przysługuje tylko najbliższej rodzinie
Wypłata obowiązkowych świadczeń na rzecz rodziny zmarłego nie powinna zbytnio obciążać finansów pracodawcy, które często i tak są napięte. Dlatego ustawodawca ograniczył obowiązek wypłacania pomocy tylko do wsparcia dla najbliższych zmarłego.
Odprawa pośmiertna przysługuje jedynie małżonkowi (nie rozwiedzionego i nie znajdującemu się w separacji), a także pozostałym członkom rodziny spełniającym warunki do uzyskania renty rodzinnej. W kontekście uprawnionych do renty rodzinnej, którym przysługuje też odprawa pośmiertna, chodzi przede wszystkim o dzieci zmarłego. Niestety, jedną wspomnianą odprawę trzeba równo podzielić między wszystkich uprawnionych członków rodziny.
W związku z powyższym, liczba małoletnich dzieci, które wychowywał zmarły nie będzie miała wpływu na sumaryczną kwotę wypłacaną przez pracodawcę. Taki przedsiębiorca nie musi wypłacać odprawy pośmiertnej jeśli ubezpieczył pracownika na życie, a wypłacone świadczenie ubezpieczeniowe jest wyższe niż odprawa pośmiertna przysługująca wedle przepisów kodeksu pracy. Mowa o sytuacji, gdy pracodawca zawarł umowę obejmującą ryzyko śmierci zmarłego i całkowicie pokrywał składki ubezpieczeniowe (patrz: P. Prusinowski [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom I. Art. 1-93, wyd. VI, red. K. W. Baran, Warszawa 2022, art. 93 ). Jeśli ubezpieczyciel wypłacił niższą kwotę, to przedsiębiorca powinien ją uzupełnić do wysokości odprawy pośmiertnej.
