Polskie prawo cywilne wskazuje, że pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się wraz z pełnoletnością. Osoby w wieku 13 lat - 18 lat dysponują jedynie ograniczoną zdolnością do czynności prawnych, co oznacza, że wiele ich poważniejszych decyzji muszą potwierdzać rodzice. Dzieci do 13 roku życia są zupełnie pozbawione zdolności do czynności prawnych, więc nie mogą dokonywać żadnych czynności prawnych poza drobnymi sprawami życia codziennego. Brak lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych nie wyklucza jednak posiadania zdolności prawnej, czyli możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego. Zdolność prawna oznacza, że dana osoba może posiadać np. status spadkobiercy. Kodeks cywilny mówi, że każda osoba ma zdolność prawną już od chwili urodzenia. Zatem nawet małe dzieci mogą być spadkobiercami. Rodzi się pytanie, jak tacy małoletni odrzucą niekorzystny dla nich spadek. Wyjaśniamy, jak wygląda odrzucenie spadku przez małoletniego.
Odrzucenie spadku - co warto wiedzieć w ogólności?
Jeszcze przed zaprezentowaniem informacji o szczegółowej kwestii, jaką jest odrzucenie spadku przez małoletniego, warto wyjaśnić, jak wygląda odrzucenie spadku w ogólności. Chodzi o podstawowe informacje na temat tej procedury. Niezależnie od wieku osoby odrzucającej spadek, ma ona bowiem identyczne skutki dla takiego spadkobiercy oraz jego bliskich (innych spadkobierców). Na samym wstępie warto wyjaśnić, że spadkobierca może wybrać jeden z następujących wariantów:
- przyjęcie spadku bez ograniczenia swojej odpowiedzialności za długi zmarłego (tzw. przyjęcie proste)
- odrzucenie spadku
- przyjęcie spadku z ograniczeniem swojej odpowiedzialności za długi do wartości przejętego majątku (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza)
Artykuł 1020 kodeksu cywilnego informuje, że spadkobierca odrzucający spadek jest traktowany tak jak gdyby nie dożył chwili otwarcia spadku, a więc śmierci spadkodawcy. Ta zasada ma zastosowanie również wtedy, gdy miało miejsce odrzucenie spadku przez małoletniego. W tym kontekście warto wspomnieć, że spadkobierca powołany do dziedziczenia zarówno z mocy ustawy, jak i testamentu może podjąć decyzję o przyjęciu spadku na zasadach określonych przez kodeks cywilny. W takiej sytuacji, dana osoba odrzuca spadek jako spadkobierca testamentowy.
Decyzję w imieniu małoletniego powinni podjąć jego rodzice
Odrzucenie spadku przez małoletniego to z pewnością bardzo ważna decyzja. Dziecko nie może jej podjąć ze względu na brak pełnej zdolności do czynności prawnych. Dlatego odrzucenie spadku przez małoletniego (dokonane w imieniu tego małoletniego) to zadanie dla rodzica lub opiekuna prawnego dziecka. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że osoba reprezentująca interesy dziecka, którą zwykle jest rodzic nie ma zupełnej swobody. Potwierdziło to niedawne postanowienie SN. Chodzi o Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2022 r. (sygnatura akt I CSK 219/22).
We wspomnianym postanowieniu z czerwca 2022 roku najważniejszy polski sąd stwierdził, że odrzucenie spadku przez małoletniego jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Tak więc złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku bez wcześniejszej zgody sądu opiekuńczego będzie nieważne. W razie zaistnienia takiej sytuacji, konieczne będzie ponowne odrzucenie spadku przez małoletniego - tym razem po wcześniejszej zgodzie sądu opiekuńczego. Opisywane stanowisko Sądu Najwyższego wynika zarówno z interpretacji przepisów, jak i troski o interesy małoletniego, które każdorazowo ocenia sąd rodzinny i opiekuńczy.
Czy odrzucenie spadku przez małoletniego wymaga notariusza?
Osoby pytające o odrzucenie spadku przez małoletniego często chcą również wiedzieć, jak dokładnie wygląda taka procedura i jaki jest jej dopuszczalny termin. O konieczności wcześniejszego uzyskania zgody sądu rodzinnego już wspominaliśmy. Teraz warto dodać, że oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu spadku powinno zostać złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o podstawie swojego powołania do spadku. W przypadku małoletnich, bierzemy pod uwagę stan wiedzy opiekunów prawnych odnośnie powołania do spadku. Często okazuje się, że termin półroczny zaczyna biec od dnia, w którym swoje oświadczenia o odrzuceniu spadku złożyli rodzice (powodując jednocześnie powołanie do spadku dziecka).
Brak stosownego oświadczenia złożonego w terminie półrocznym skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza jako domyślnym wariantem. Jeżeli zatem rodzice stwierdzą, że odrzucenie spadku przez małoletniego jest najbardziej pożądane, to powinni się spieszyć. Rozsądny pośpiech jest wskazany pomimo faktu, że sześciomiesięczny termin nie biegnie w czasie trwania postępowania przed sądem rodzinnym o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku (zobacz: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2013 r. - sygn. akt I CSK 329/13). Niezwłocznie po uzyskaniu zgody sądu na odrzucenie spadku przez małoletniego, rodzice powinni wspólnie złożyć odpowiednie oświadczenie - przed sądem lub przed notariuszem.
