Starsi rodacy często narzekają na problemy ze znalezieniem kolejnego zatrudnienia po utracie wcześniejszej pracy. Sytuacja w tym zakresie nie ulega zasadniczej zmianie pomimo różnych kampanii społecznych prowadzonych między innymi przez rząd oraz Unię Europejską. Obaw przed znalezieniem nowej posady w starszym wieku nie mają wyłącznie wysoko kwalifikowani specjaliści. Dla pozostałych pracowników problemem pozostają obawy potencjalnych pracodawców związane np. z częstszym przebywaniem na wynagrodzeniu chorobowym i zasiłku chorobowym. Problemy starszych osób związane z poszukiwaniem pracy były jednym z argumentów przesądzających o tym, że ustawodawca wprowadził okres ochronny przed emeryturą. Wielu internautów chciałoby wiedzieć, czy takie rozwiązanie prawne skutecznie ochroni ich przed zwolnieniem. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić na czym polega okres ochronny przed emeryturą.
Ochrona zaczyna się na cztery lata przed emeryturą
Jeszcze przed zaprezentowaniem bardziej szczegółowych informacji, warto przedstawić ogólne przepisy, które mówią, jak działa okres ochronny przed emerytura. Chodzi przede wszystkim o treść artykułu 39 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141). Ten przepis wskazuje, że niemożliwe jest wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi, któremu do osiągnięcia wieku emerytalnego i uzyskania emerytury brakuje nie więcej niż cztery lata. Wspomnianej zasady nie stosuje się jednak w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty na skutek całkowitej niezdolności do pracy.
W większości przypadków, nie można zatem wypowiedzieć umowy o pracę osobie, która ukończyła odpowiednio 56 lat (kobieta) oraz 61 lat (mężczyzna). Trzeba jednak pamiętać, że okres ochronny dotyczy również osób, które mogą przejść na emeryturę wcześniej niż w standardowym wieku wynoszącym 65 lat (mężczyźni) oraz 60 lat (kobiety). Listę zawodów, w przypadku których obowiązuje obniżony wiek emerytalny zawiera Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. 1983 nr 8 poz. 43).
Zmiana wieku emerytalnego wywołała komplikacje
Okres ochronny przed emeryturą to temat, który nieco się skomplikował z powodu obniżenia wieku emerytalnego. Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw wprowadziła odpowiednie przepisy przejściowe. Zapewniają one, że okres ochronny przed emeryturą będzie trwał do dnia, w którym według starych zasad pracownik osiągnąłby wiek emerytalny. To wyjątek od ogólnej zasady, zgodnie z którą okres ochronny przed emeryturą obowiązuje jedynie do dnia nabycia prawa do emerytury. Przepisy przejściowe spowodowały, że opisywana ochrona nadal obejmowała niektóre osoby po przekroczeniu wieku emerytalnego.
Okres ochronny przed emeryturą nie działa zawsze
Starsi pracownicy powinni również wiedzieć, że okres ochronny przed emeryturą nie zapewnia im zupełnego immunitetu w kontekście zwolnienia. Ustawodawca przewidział bowiem, że w razie poważnych zaniedbań, okres ochronny dla osoby w wieku przedemerytalnym nie obowiązuje. Chodzi o rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia na zasadach z artykułu 52 kodeksu pracy. Jest ono możliwe jeśli:
- doszło do poważnego naruszenia przez zatrudnionego podstawowych obowiązków pracowniczych
- pracownik popełnił przestępstwo w czasie trwania umowy o pracę uniemożliwiające dalsze zatrudnianie go na dotychczasowym stanowisku (zwolnienie dyscyplinarne w takiej sytuacji będzie możliwe o ile przestępstwo wydaje się oczywiste lub zostało ono stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu)
- miało miejsce zawinione przez pracownika utracenie uprawnień koniecznych do świadczenia pracy na danym stanowisku
Okres ochronny przed emeryturą nie obowiązuje na przykład jeśli pracownik spożywał alkohol w zakładzie pracy albo dopuścił się kradzieży mienia pracodawcy. Rozwiązanie bez wypowiedzenia umowy o pracę w okresie ochronnym jest możliwe również, gdy miała miejsce długa niezdolność zatrudnionego do pracy na skutek choroby lub jego usprawiedliwiona nieobecność z przyczyn innych niż chorobowe trwająca dłużej niż jeden miesiąc (zobacz art. 53 kodeksu pracy).
Co więcej, okres ochronny przed emeryturą nie chroni przed wypowiedzeniem warunków pracy lub płacy jeśli zmieniły się ogólne zasady wynagradzania albo miała miejsce potwierdzona badaniem utrata zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawiniona przez pracownika utrata uprawnień potrzebnych do wykonywania danej pracy. Ponadto, okres ochronny przed emeryturą nie chroni przed wypowiedzeniem warunków pracy i płacy w ramach zwolnień grupowych.
Sądy musiały rozstrzygnąć pewne wątpliwe kwestie
Warto wspomnieć, że sądy dotychczas musiały dość często rozstrzygać pewne sporne kwestie, z którymi wiąże się okres ochronny przed emeryturą. Przykładowo, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2016 r. (sygnatura akt I PK 151/15) informuje, że pracodawca nie może dokonać wypowiedzenia warunków pracy w części obejmującej normy czasu pracy pracownikowi objętemu ochroną przedemerytalną. Artykuł 43 kodeksu pracy mówiący o uchyleniu ochrony przedemerytalnej dotyczy bowiem wyłącznie zmiany zasad wynagradzania.
