Pozbawienie praw rodzicielskich to rozwiązanie, które bardzo mocno ingeruje w rodzinę i znacząco wpływa na późniejsze losy dzieci. Właśnie dlatego taki wariant postępowania z dysfunkcyjną rodziną powinien być wybierany ostrożnie. W przeciwieństwie na przykład do Norwegii, Polska cechuje się bardziej zrównoważonym podejściem sędziów do pozbawiania praw rodzicielskich. Nie oznacza to jednak, że poważne zaniedbania wychowawcze pozostaną bez reakcji instytucji dbających o dobro dziecka. W ramach odpowiedzi na częste pytania internautów postanowiliśmy wyjaśnić, kiedy pozbawienie praw rodzicielskich będzie miało uzasadnione podstawy. Prezentujemy również podstawowe informacje o skutkach decyzji sądu pozbawiającej rodziców ich praw.
Pozbawienie praw rodzicielskich nie musi być definitywne
Ogólnych informacji o tym, kiedy możliwe jest pozbawienie praw rodzicielskich udziela nam ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59). Ten akt prawny informuje, że dziecko co do zasady powinno pozostawać pod władzą rodzicielską od narodzenia aż do pełnoletności. Zgodnie z przepisami, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, ale istnieje możliwość ingerencji sądu w tym zakresie. Otóż, sąd rodziny i opiekuńczy ma prawo decydować o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego albo obojga rodziców. Pozbawienie jednego z rodziców władzy nad dzieckiem zwykle skutkuje tym, że pełnię obowiązków opiekuńczych przejmuje drugi rodzic. Jeżeli natomiast pozbawienie praw rodzicielskich oznacza brak możliwości sprawowania opieki przez obydwoje rodziców, to dla dziecka trzeba ustanowić opiekę ze strony państwa.
Warto zwrócić uwagę, że kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadza wyraźne rozróżnienie pomiędzy ograniczeniem władzy rodzicielskiej, jej zawieszeniem oraz odebraniem rodzicom praw rodzicielskich. Wbrew pozorom, ta ostatnia sytuacja jednak nie musi być niezmienna. Artykuł 111 paragraf 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, że sąd może przywrócić władzę rodzicielską po ustaniu przyczyny będącej podstawą dla wcześniejszej decyzji. Kolejna ważna informacja dotyczy tego, jaki związek pozbawienie praw rodzicielskich ma z wyrokiem orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa. Mianowicie, pozbawienie praw rodzicielskich lub zawieszenie tych praw na skutek przemijającej przeszkody może nastąpić na mocy każdego z wymienionych wyżej wyroków.
Sąd zbada indywidualną sytuację rodziców oraz dziecka …
Jedno z najważniejszych pytań o pozbawienie praw rodzicielskich dotyczy przyczyn takiej decyzji sądu. Według kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd może pozbawić jednego lub obu rodziców władzy rodzicielskiej jeśli:
-
władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody
-
rodzice nadużywają przysługującej im władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka
Do pozbawienia praw rodzicielskich wystarczy zaistnienie jednej ze wspomnianych wyżej sytuacji. Orzecznictwo sądów udziela odpowiedzi na pytanie, jakie kategorie zaniedbań rodzicielskich mogą skutkować pozbawieniem władzy nad dzieckiem. Oczywiście, trzeba pamiętać, że w każdej sytuacji sąd rodzinny i opiekuńczy bierze pod uwagę indywidualną sytuację dziecka oraz rodziców. Jednakże dziecko (nawet nastoletnie) nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu artykułu 510 kodeksu postępowania cywilnego (zobacz: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1973 r. - sygn. akt: III CZP 101/71).
Inne ważne orzeczenie Sądu Najwyższego wskazuje, że pozbawienie praw rodzicielskich może być uzasadnione, jeśli stwierdzono nadużywanie alkoholu, regularne popełnianie przestępstw i uchylanie się od zapłaty alimentów (zobacz: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2000 r. - sygn. akt: III CKN 834/99). Kolejną przesłanką do pozbawienia rodzica lub rodziców władzy nad dzieckiem jest perspektywa długoletniego (co najmniej kilkuletniego) pobytu w zakładzie karnym. Taka sytuacja skutkuje bowiem powstaniem trwałej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej (zobacz: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r. - sygn. akt: III CKN 775/00).
Pozbawienie praw rodzicielskich nie wpływa na alimenty
Dość często pojawiające się pytanie w temacie pozbawienia praw rodzicielskich dotyczy konieczności zapłaty alimentów. Wbrew temu, co mogą sądzić niektórzy rodzice, odebranie im władzy rodzicielskiej nie spowoduje zwolnienia z konieczności zapłaty alimentów (zaległych, obecnych oraz przyszłych). W przeciwnym razie, doszłoby do naruszenia interesu dziecka. Następna ważna informacja odnosi się do kontaktów z dzieckiem. Dość rozpowszechnione przekonanie błędnie sugeruje, że pozbawienie praw rodzicielskich będzie skutkowało zakazem kontaktów z dzieckiem. Tymczasem taki zakaz orzekany jest odrębnie i tylko wtedy, gdy istnieją odpowiednie przesłanki (np. możliwość demoralizacji dziecka). Jeżeli nie ma podstaw do ograniczenia kontaktu, to rodzic pozbawiony władzy nad dzieckiem powinien utrzymywać trwałą więź rodzinną - mimo braku możliwości podejmowania ważnych decyzji dotyczących wychowania córki lub syna.
