Jeżeli zapytalibyśmy dłużników, jaki jest najbardziej optymistyczny dla nich scenariusz finansowy, to większość prawdopodobnie wymieniłaby umorzenie długów. Trudno się dziwić, ponieważ takie umorzenie skutkuje częściową lub nawet całkowitą likwidacją zobowiązania. Na umorzenie długów oczywiście samodzielnie decyduje się wierzyciel. Jednym z argumentów może być koszt ewentualnej egzekucji większy od zaległej kwoty. Może się też okazać, że umorzenie długów to uzgodniony wariant restrukturyzacji zobowiązań (np. w ramach upadłości konsumenckiej). W ramach odpowiedzi na częste pytania o umorzenie długów, postanowiliśmy opisać jego różne aspekty. Nasz artykuł nie wyjaśnia jednak wszystkiego. Po odpowiedź na inne pytania warto zgłosić się do dobrego eksperta prawnego (takiego jak na przykład najlepszy prawnik Warszawa).
Dłużnik powinien zadbać o potwierdzenie umorzenia …
Na wstępie z pewnością warto przypomnieć ogólne zasady umorzenia długu, które prezentuje kodeks cywilny. Zgodnie z tym aktem prawnym, „zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje” (zobacz artykuł 508 kodeksu cywilnego). Jak widać, ustawodawca uzależnił możliwość umorzenia długu od zgody dłużnika. Wspomniane zwolnienie z długu dokonuje się w ramach umowy pomiędzy dłużnikiem oraz wierzycielem. Jeżeli chodzi o formę udokumentowania zwolnienia z długu, to warto brać pod uwagę artykuł 77 kodeksu cywilnego, który zdaniem części komentatorów znajduje zastosowanie do umorzenia długów.
Artykuł 77 KC wskazuje, że zmiana umowy wymaga takiej samej formy, jaką zastosowano podczas zawierania kontraktu. Zatem umorzenie długów wynikających z pożyczki powinno być dokonane w identycznej, pisemnej formie umowy, jaką cechuje się wspomniana pożyczka. Akceptując umorzenie długów, wcześniejszy dłużnik musi zachować umowę lub inny dokument potwierdzający zwolnienie ze zobowiązania. Potwierdzenie może być bowiem bardzo przydatne - również ze względów podatkowych. Jeżeli dług był zabezpieczony hipoteką lub zastawem rejestrowym, to umorzenie będzie skutkowało wygaśnięciem tego zabezpieczenia. Wykreślenie nieaktualnego wpisu hipoteki lub zastawu wymaga jednak przedstawienia wcześniej zawartej umowy, która przewiduje umorzenie długów.
Czy umorzenie długów powoduje obowiązek podatkowy?
Umorzenie długów bez wątpienia wiąże się z korzyściami dla dłużnika. Może się zatem rodzić pytanie, czy taka forma zwolnienia z długu ma wpływ na wysokość zobowiązania podatkowego wobec fiskusa. W tym kontekście warto odwołać się do ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350), a także do ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. 1992 nr 21 poz. 86). Ustawa o PIT potwierdza, że umorzenie długów powoduje powstanie przychodu do opodatkowania zarówno u osób prowadzących działalność gospodarczą, jak i konsumentów (zobacz odpowiednio art. 14 ust. 2 pkt 6 i art. 20 ust. 1 analizowanej ustawy). W przypadku osób nieprowadzących firmy, przychód spowodowany przez umorzenie długów trzeba kwalifikować do tak zwanych innych źródeł. Przepisy dotyczące CIT wskazują, że wartość umorzonych zobowiązań też stanowi przychód.
Specyficzna jest sytuacja niektórych kredytobiorców mieszkaniowych (zwłaszcza frankowiczów), których obejmuje specjalna ulga związana z umorzeniem długów przez bank. Jej zasady określa Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 marca 2022 r. w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów (przychodów) związanych z kredytem hipotecznym udzielonym na cele mieszkaniowe (Dz.U. 2022 poz. 592). Rząd niedawno zadecydował, że umorzenie długów kredytobiorcy mieszkaniowego pod pewnymi warunkami (zobacz rozporządzenie z 11 marca 2022 r.) nie będzie do końca 2024 r. powodować powstania przychodu. Co więcej, umorzonej części długu nie trzeba wykazywać w rocznej deklaracji PIT, co Ministerstwo Finansów potwierdziło pod koniec 2022 r.
Państwo również może zgodzić się na umorzenie długów
Ciekawym aspektem jest na pewno umorzenie długów wynikające z decyzji państwa. Warto wiedzieć, że ordynacja podatkowa przewiduje możliwość umorzenia zaległości podatkowej, odsetek za zwłokę lub opłaty prolongacyjnej ze względu na ważny interes podatnika lub interes publiczny. Umorzenie zaległości podatkowej sprawia, że wymagalne przestają być odsetki związane z nieterminową zapłatą danego podatku (np. PIT, CIT oraz VAT). Co ważne, możliwość umorzenia długów przewidziano również w kontekście zobowiązań wynikających ze składek ZUS. Zakład Ubezpieczeń Społecznych umarza zaległości jeśli stwierdził, że dług jest nieściągalny albo dłużnik znajduje się w trudnej sytuacji finansowej i/lub rodzinnej. Umorzenie długów wobec ZUS ma oczywiście negatywny wpływ na wysokość przyszłych świadczeń (np. emerytury) i prawo do nich.
Upadłość konsumencka to sposób umorzenia długów?
Z opisywanym tematem (umorzenie długów) często kojarzy się również coraz popularniejsza upadłość konsumencka. Warto jednak pamiętać, że taki wariant upadłości dostępny dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej zwykle przewiduje jedynie częściowe umorzenie wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Sąd może podjąć decyzję w tej sprawie, jeżeli dłużnik dotychczas sumiennie wykonywał ustalony plan częściowej spłaty wierzycieli. Całkowite umorzenie długów przy upadłości konsumenckiej to wyjątek. Wynika on z trudnej sytuacji osobistej dłużnika nie rokującej szans na poprawę (np. sytuacji po trwałej utracie możliwości zarobkowania na skutek ciężkiego wypadku).
