Upadłość konsumencka wedle założeń jest rozwiązaniem, które ma pozwolić zadłużonej osobie na nowy start. Oczywiście, umorzenie części długów związane z taką procedurą nie jest bezwarunkowe. Polski przykład pokazuje, że upadłość konsumencka czasem może być zbyt trudnym do wykorzystania wariantem. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w 2009 roku, gdy po raz pierwszy pojawiła się możliwość ogłaszania upadłości przez polskich konsumentów. Późniejsze zmiany przepisów sprawiły jednak, że liczba osób korzystających z upadłości konsumenckiej szybko wzrosła. Problemy, których wielu Polaków doświadczyło w obliczu pandemii COVID-19 i wzrostu oprocentowania kredytów zwiększają zainteresowanie wyjściem z kłopotów, jakim jest upadłość konsumencka. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić, na jakich zasadach konsument może ogłosić upadłość i skorzystać z umorzenia części długów. Prezentujemy również ciekawe dane na temat wzrostu znaczenia upadłości konsumenckiej.
Upadłość konsumencka jest coraz popularniejsza i łatwiejsza
Ważne zmiany prawne dotyczące zasad upadłości konsumenckiej miały miejsce w 2015 r. Mowa o znaczącym obniżeniu opłaty za wniosek o upadłość konsumencką, a także wprowadzeniu możliwości przejściowego pokrycia kosztów postępowania upadłościowego przez Skarb Państwa. Wraz z początkiem 2015 roku, został także skrócony maksymalny czas wykonywania planu spłat na rzecz wierzycieli (zmiana z 5 lat do 3 lat). Wspomniane modyfikacje przepisów dały efekt w kolejnych latach, o czym świadczą poniższe dane COIG dotyczące liczby nowych ogłoszeń o upadłości konsumenckiej:
- 2015 r. - 2112
- 2016 r. - 4434
- 2017 r. - 5535
- 2018 r. - 6570
- 2019 r. - 7944
- 2020 r. - 13 084
- 2021 r. - 18 205
Na wyniki z 2020 roku i 2021 roku, na pewno wpłynęła kolejna seria zmian prawnych. Chodzi o nowe przepisy obowiązujące od 24 marca 2020 roku. Sprawiły one, że upadłość konsumencka stała się jeszcze łatwiej dostępna. Zgodnie z nowymi zasadami, konsumencka upadłość jest dostępna również dla osób, które doprowadziły do swojej trudnej sytuacji finansowej w sposób umyślny lub na skutek rażącego niedbalstwa. Sankcją dla takich wnioskodawców jest jednak dłuższy okres wykonywania planu spłaty na rzecz wierzycieli (wynoszący od 3 lat do 7 lat zamiast standardowych 3 lat). Oczywiście, nie można mieć pewności, czy sąd zatwierdzi wspomniany plan spłat i częściowego oddłużenia. Kolejną nowością obowiązującą od marca 2020 r. jest możliwość wystąpienia o upadłość konsumencką w tzw. procedurze uproszczonej (cechującej się ograniczonym udziałem sądu).
Całkowite umorzenie zadłużenia wcale nie będzie takie łatwe
Upadłość konsumencka wzbudza bardzo duże zainteresowanie dlatego, że jej kluczowym elementem jest częściowe lub nawet całkowite umorzenie starych długów. To oczywiście ogromna zachęta dla dłużników. Warto jednak wiedzieć, że autorzy obowiązujących przepisów przewidzieli pewne ograniczenia. Jedno z nich polega na tym, że plan spłaty co do zasady nie powinien być zatwierdzony w przypadku osoby, która przez ostatnie 10 lat co najmniej raz skorzystała z upadłości konsumenckiej (skutkującej umorzeniem całości lub części długów). Wyjątek od tej reguły może być związany ze względami humanitarnymi.
Ustawa prawo upadłościowe z dnia 28 lutego 2003 r. wskazuje, że wyjątkowym rozwiązaniem jest także całkowite umorzenie zobowiązań konsumenta bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Taki wariant powinien zostać zastosowany wyłącznie wtedy, gdy sytuacja zadłużonego potwierdza brak możliwości częściowej spłaty długu (w ramach planu spłaty). Sąd może orzec o umorzeniu całości długów bez planu spłaty na przykład w razie trwałej i ciężkiej choroby dłużnika nieposiadającego innych dochodów. Wówczas faktycznie można mówić o utracie zdolności do regulowania zobowiązań. Skorzystanie z upadłości konsumenckiej i oddłużenia w ciągu ostatnich 10 lat uniemożliwia jednak orzeczenie umorzenia długów bez planu spłaty (poza wyjątkowymi sytuacjami).
Wyprzedaż majątku dłużnika musi poprzedzać plan spłaty
Warto wiedzieć, że podczas realizowania planu spłaty dłużnik nie może wykonywać czynności pogarszających położenie wierzycieli. Co więcej, upadłość konsumencka wymaga, aby zadłużona osoba co roku składała sądowi sprawozdanie z wykonania planu spłaty. Internauci, których interesuje upadłość konsumencka powinni też zdawać sobie sprawę, że jeszcze przed ustaleniem planu spłaty, syndyk przeprowadza likwidację majątku. Dopiero po wykonaniu takiej likwidacji związanej zwykle ze sprzedażą nieruchomości oraz innych, cennych składników majątku, sąd może ustalić plan spłaty. Wyjątek stanowi oczywiście sytuacja polegająca na tym, że zadłużona osoba nie posiada wartościowych rzeczy.
Obowiązujące przepisy przewidują zabezpieczenie dłużnika przed bezdomnością. Jeżeli upadłość konsumencka wymaga sprzedaży aktualnie zajmowanego lokum, to syndyk przekaże dłużnikowi kwotę potrzebną na sfinansowanie wynajmu przez kolejne 12 miesięcy - 24 miesiące. Jeśli dłużnik chce zachować mieszkanie, to powinien pamiętać, że upadłość konsumencka daje możliwość zawarcia odpowiedniego układu z wierzycielami.
