Użycie przymusu bezpośredniego i broni palnej przez funkcjonariuszy państwowych zawsze wzbudza kontrowersje. Zwłaszcza w Polsce, gdzie przed zmianą systemu politycznego zdarzały się przypadki brutalnego wykorzystania służb mundurowych do tłumienia protestów. W ciągu ostatnich 30 lat też miały miejsce sytuacje związane z nieadekwatnymi do sytuacji interwencjami funkcjonariuszy (zwłaszcza Policji). Trudno się zatem dziwić, że wiele osób zadaje pytanie na co pozwala funkcjonariuszom ustawa o środkach przymusu bezpośredniego. W ramach odpowiedzi, postanowiliśmy omówić przepisy wspomnianej ustawy dotyczące zastosowania przez Policję kajdanek i pałki. Warto jednak pamiętać, że zakres obowiązywania ustawy o środkach przymusu bezpośredniego nie ogranicza się tylko do działań policjantów.
Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego dotyczy np. straży miejskiej
Na samym wstępie warto wyjaśnić, że wspomniana wcześniej ustawa o środkach przymusu bezpośredniego ma nieco dłuższą oficjalną nazwę (ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej). Ten akt prawny reguluje zasady użycia przymusu oraz broni palnej przez funkcjonariuszy i żołnierzy następujących służb:
- Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
- Agencji Wywiadu
- Służby Ochrony Państwa
- Służby Celno-Skarbowej
- Centralnego Biura Antykorupcyjnego
- Państwowej Straży Łowieckiej
- Państwowej Straży Rybackiej
- Policji
- Służby Kontrwywiadu Wojskowego
- Służby Więziennej
- Służby Wywiadu Wojskowego
- straży gminnych oraz miejskich
- Straży Granicznej
- Straży Leśnej
- Straży Marszałkowskiej
- straży ochrony kolei
- Straży Parku
- Żandarmerii Wojskowej lub wojskowych organów porządkowych
- Inspekcji Transportu Drogowego
Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego obejmuje również pracowników ochrony uprawnionych do użycia środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej według ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia. Na podstawie ustawy z dnia 24 maja 2013 r. jedynie przymusu bezpośredniego mogą używać osoby chroniące imprezy masowe lub pracujące z trudną młodzieżą. Wszystkie osoby mające prawo do przymusu bezpośredniego na podstawie analizowanej ustawy, powinny go stosować proporcjonalnie do poziomu zagrożenia i w sposób najmniej dolegliwy. Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego wskazuje, że użycie broni palnej jest dopuszczalne jeśli środki przymusu bezpośredniego są bezskuteczne lub niemożliwe do wykorzystania w danej sytuacji.
Kajdanki mogą być stosowane tylko w określonych przypadkach
Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego wymienia długą listę takich środków. W praktyce obywatel najczęściej spotyka się z zastosowaniem obezwładnienia oraz kajdanek przez Policję. Warto wiedzieć, że użycie kajdanek jest możliwe tylko w następujących sytuacjach:
- egzekwowanie wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez funkcjonariusza poleceniem
- odparcie bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie albo wolność innej osoby (w tym funkcjonariusza)
- przeciwdziałanie czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu wymienionego w punkcie wcześniejszym
- zapobieganie naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego
- przeciwdziałanie bezpośredniemu zamachowi na ochraniane przez funkcjonariusza obszary, obiekty lub urządzenia
- ochrona porządku lub bezpieczeństwa na obszarach i w obiektach chronionych przez funkcjonariusza
- przeciwdziałanie zamachowi na nienaruszalność granicy państwowej
- zapewnienie bezpieczeństwa konwoju albo doprowadzenia osoby
- przeciwdziałanie niszczeniu mienia prywatnego lub publicznego
- ujęcie osoby, udaremnienie jej ucieczki lub pościg za taką osobą
- zatrzymanie osoby, udaremnienie jej ucieczki lub pościg za tą osobą
- pokonanie czynnego oporu
- przeciwdziałanie czynnościom zmierzającym do samookaleczenia
- wykonanie poleceń sądu lub prokuratora
Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego mówi, że kajdanki powinny być zakładane na ręce skierowane do tyłu, chyba że zachodzi niewielkie prawdopodobieństwo ucieczki, czynnego oporu lub agresji zatrzymanego. Kajdanki zespolone lub kajdanki na nogi i ręce mogą być używane tylko wobec osób agresywnych, pozbawionych wolności lub podejrzanych o poważne przestępstwa (art. 115 par. 20, art. 148 lub art. 258 KK).
We wszystkich wymienionych powyżej sytuacjach (poza próbą samookaleczenia), funkcjonariusz może użyć również pałki służbowej. Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego jasno wskazuje jednak, że pałka nie może być używana wobec osób wcześniej skutych kajdankami. Przy pomocy pałki policjant nie powinien zadawać ciosów w głowę, szyję, brzuch i nieumięśnione oraz szczególnie wrażliwe części ciała. Wyjątkiem jest atak stwarzający bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia funkcjonariusza albo innej osoby.
