Stosunki pomiędzy spadkodawcą oraz jego rodziną nie zawsze są poprawne. Mimo tego, wydziedziczenie w testamencie należy traktować jako szczególne rozwiązanie. Niektóre osoby zastanawiają się, czy w ogóle będzie ono możliwe względem bliskiej rodziny (np. syna lub córki). Postanowiliśmy zatem wyjaśnić, na jakich zasadach ustawodawca dopuścił wydziedziczenie w testamencie jako odpowiedź na nieodpowiednie zachowanie bliskich. Nasz artykuł informuje również, czy wydziedziczenie kogoś skutkuje zupełnym brakiem możliwości zgłaszania roszczeń co do majątku spadkodawcy (związanych np. z zachowkiem). Wiedza z zakresu prawa spadkowego bywa bardzo użyteczna, więc zapraszamy do lektury. W razie pytań odnośnie innych kwestii związanych z szeroko pojętym tematem spadków, polecamy kontakt z ekspertem prawnym.
Wydziedziczenie w testamencie - nie zawsze będzie możliwe …
Testament stanowi wyraz ostatniej woli spadkodawcy (tzw. testatora) i dlatego powinien być respektowany. Czasem ustawodawca ingeruje jednak w swobodę rozporządzania majątkiem przez testatora. Dobrym przykładem jest właśnie sytuacja związana z wydziedziczeniem. Takie pozbawienie jednego z bliskich wszelkich praw do spadku nie zawsze będzie bowiem możliwe. Obowiązujące przepisy ingerują zatem w swobodę autora testamentu. To rozwiązanie przewidziano, aby nie doprowadzić do niesłusznego pokrzywdzenia jednego z krewnych. Zarzuty wobec niego, które według testatora uzasadniają wydziedziczenie w testamencie, mogą być bowiem obiektywnie nieuzasadnione lub przesadzone.
Artykuł 1008 kodeksu cywilnego wskazuje, kiedy wydziedziczenie w testamencie będzie możliwe. Mianowicie, spadkodawca może poprzez wydziedziczenie pozbawić zstępnego, małżonka lub rodzica zachowku jeśli taka osoba:
- postępuje w sposób niezgodny z zasadami współżycia społecznego (mowa o postępowaniu uporczywym i sprzecznym z wolą spadkodawcy)
- dopuściła się w stosunku do spadkodawcy albo jego bliskiej osoby przestępstwa umyślnego przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci
- uporczywie nie dopełnia obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy
Wydziedziczenie w testamencie jest możliwe jeśli zaszła jedna ze wspomnianych wyżej przesłanek. Takie pozbawienie bliskich prawa do majątku spadkowego (nawet zachowku) może dotyczyć więcej niż jednej osoby. Przyczyna wydziedziczenia w stosunku do każdej osoby powinna wynikać bezpośrednio z treści testamentu. Spadkodawca musi też pamiętać, że przebaczenie jeszcze przed sporządzeniem testamentu skutkuje brakiem możliwości wydziedziczenia krewnego w takim dokumencie. Kolejnym ważnym ograniczeniem jest brak możliwości pozbawienia zachowku zstępnych wydziedziczonego dziecka (nawet jeśli osoba wydziedziczona przeżyje testatora). Zstępni to dzieci, wnuki oraz prawnuki.
Przez lata sądy musiały oceniać bardzo różne sytuacje rodzinne
Kodeksowe przepisy dotyczące zasad wydziedziczenia wydają się dość proste, ale trzeba jednocześnie pamiętać o ich ogólnym charakterze. Specyfika wspomnianych przepisów KC sprawiła, że sądy musiały na przykład wypracować orzecznictwo dotyczące tego, czym jest uporczywe lekceważenie zasad współżycia społecznego. Przykładowo, orzecznictwo wskazuje, że pierwsza z powyższych przesłanek wydziedziczenia (w postaci zachowania niezgodnego z zasadami współżycia społecznego) może dotyczyć sytuacji, w której bliski nadużywa środków odurzających lub odmawia podjęcia pracy mimo istnienia takiej możliwości.
Z kolei przy ocenie przestępstwa względem testatora lub jego bliskiego jako czynu uzasadniającego wydziedziczenie w testamencie, sąd cywilny musi uwzględniać prawomocny wyrok sądu karnego (zobacz art. 11 KPC). Możliwe jest jednak samodzielne stwierdzenie przez sąd cywilny, czy przestępstwo miało miejsce, o ile prawomocny wyrok karny nie zapadł (patrz: J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2022, art. 1008.). Przesłanka dotycząca niewypełniania obowiązków rodzinnych najczęściej ma związek z brakiem opieki, którą powinien zapewnić wydziedziczony. Niezależnie od przyczyny, która spowodowała wydziedziczenie w testamencie, sąd oceniający sytuację musi przyjąć perspektywę obiektywną i nie powinien sugerować się uczuciami spadkodawcy.
Ekspert prawny pomoże również w sporze sądowym
Spadkodawca powinien mieć świadomość, że wydziedziczenie w testamencie może po jego śmierci skutkować sporem sądowym. Wydziedziczony ma bowiem prawo podważać zasadność takiej decyzji testatora i może wskazywać, że należny jest mu zachowek. Podważenie wydziedziczenia wymaga dowodów uzasadniających, że decyzja spadkodawcy nie była obiektywna, doszło do przebaczenia albo sam testament jest nieważny. Druga strona może przedstawić dowody świadczące na niekorzyść wydziedziczonego. Każdej ze stron występujących w sporze o podważenie wydziedziczenia pomoże dobry ekspert prawny (np. dobry prawnik Warszawa).
