Dotkliwe sankcje dość często są kojarzone wyłącznie z kodeksem karnym. Warto jednak pamiętać, że inne ustawy czasem również przewidują istotne kary dla osób zachowujących się w niewłaściwy sposób. Mogą być to również sankcje o charakterze wyłącznie ekonomicznym. Przykładem jest zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby, które wcześniej okazały się nieuczciwymi lub nieudolnymi partnerami biznesowymi. Nasz artykuł wyjaśnia w jakich okolicznościach jest nakładany taki zakaz. To bardzo ważna kwestia, ponieważ zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na przykład przez 5 - 10 lat wymusza dość poważną zmianę planów życiowych. Wspomniany zakaz może zostać orzeczony nie tylko na wniosek wierzycieli firmy, co jest inną ważną informacją.
Ukrywanie majątku przed upadłością to nie jedyny powód
Jak nietrudno się domyślić, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej jest związany z przewinieniami o charakterze typowo finansowym. Komentatorzy prawa upadłościowego czasem zwracają uwagę, że wspomniany zakaz jest wprawdzie sankcją o charakterze cywilnym, ale posiada też cechy zbliżone do sankcji karnej. Taki wniosek wynika m.in. z Postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2011 r. - sygnatura akt III CSK 44/11.
Artykuł 373 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 2003 nr 60 poz. 535) wskazuje natomiast, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej może dotyczyć następujących funkcji:
- prowadzenia firmy na własny rachunek (działalność jednoosobowa) lub w ramach spółki cywilnej
- członka rady nadzorczej
- członka komisji rewizyjnej
- reprezentanta/pełnomocnika przedsiębiorcy, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji albo stowarzyszenia
- zarządcy sukcesyjnego dla przedsiębiorstwa zmarłej osoby fizycznej
Opisywany zakaz prowadzenia działalności gospodarczej jest orzekany przez sąd upadłościowy na okres od jednego roku do dziesięciu lat z powodu:
- niezłożenia w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości (pomimo ustawowego obowiązku) - również w sytuacji, gdy dana osoba istotnie przyczyniła się do takiej sytuacji faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika
- niewydania lub niewskazania mimo obowiązku majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego przedsiębiorstwa
- ukrywania, niszczenia lub obciążania jako upadły majątku wchodzącego w skład masy upadłości
- niewykonywania jako upadły obowiązków wynikających z ustawy albo orzeczenia sądu lub sędziego-komisarza w czasie postępowania upadłościowego lub inne utrudnianie takiego postępowania
Przepisy przewidują możliwość odstąpienia od wymierzenia kary w przypadku punktu 1 (niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości) jeśli złożono natomiast wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego lub postępowania sanacyjnego, a wierzyciele nie zostali znacząco pokrzywdzeni.
Pierwsze dwa powyższe punkty przewidują odpowiedzialność nie tylko dla upadłych, co sprawia, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej może objąć każdą osobę, która nie wypełniła ustawowych obowiązków (zobacz: A. J. Witosz [w:] H. Buk, D. Chrapoński, W. Gewald, W. Klyta, A. Malmuk-Cieplak, M. Mozdżeń, A. Torbus, A. J. Witosz, Prawo upadłościowe. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2021, art. 373). Warto dodać, że w świetle ustawy prawo upadłościowe, upadły to dłużnik, względem którego zostało wydane postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Na skutek wspomnianego postanowienia, majątek upadłego staje się masą upadłości i służy zaspokojeniu wierzycieli.
Kolejna ważna informacja dotyczy uprawnionego do wszczęcia postępowania skutkującego zakazem prowadzenia działalności gospodarczej. Mianowicie, takie postępowanie wszczyna się na wniosek wierzyciela, tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka, prokuratora lub Prezesa UOKiK/KNF. Odpowiedni wniosek można złożyć niezależnie od tego, czy zostało wszczęte postępowanie upadłościowe dłużnika (zobacz: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2008 r. - sygnatura akt IV CSK 239/08).
Częsta upadłość również bywa uzasadnieniem dla sankcji
Warto zwrócić uwagę, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej może również zostać orzeczony wobec dłużnika będącego osobą fizyczną jeśli jego niewypłacalność stanowi rezultat celowego działania lub rażącego niedbalstwa. Analogiczna sankcja powinna w razie potrzeby obejmować reprezentantów przedsiębiorcy będącego osobą prawną albo spółką handlową niemającą osobowości prawnej, a także osoby faktycznie zarządzające przedsiębiorstwem dłużnika.
Ciekawym aspektem jest też swoista sankcja za częstą upadłość. Mianowicie, sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na okres od 1 roku do 10 lat dla osoby, wobec której:
- przynajmniej raz została już ogłoszona upadłość z umorzeniem długów
- ogłoszono upadłość nie wcześniej niż na pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości
Opisywany zakaz oprócz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej obejmuje również pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, a także reprezentanta/pełnomocnika przedsiębiorcy, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji albo stowarzyszenia. Co ważne, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej nie wyklucza możliwości posiadania akcji i udziałów (zobacz: Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 14 marca 1995 r. - sygn. akt III CZP 6/95). Poza tym dopuszczalne jest założenie przez osobę objętą zakazem z art. 373 prawa upadłościowego spółki kapitałowej, w której tylko formalną funkcję prezesa zarządu będzie pełniła inna osoba (patrz: A. J. Witosz [w:] H. Buk, D. Chrapoński, W. Gewald, W. Klyta, A. Malmuk-Cieplak, M. Mozdżeń, A. Torbus, A. J. Witosz, Prawo upadłościowe. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2021, art. 373).
