Zapis na wypadek śmierci jest tematem, który wzbudza dość duże zainteresowanie w Internecie. Warto wiedzieć, że samo określenie „zapis na wypadek śmierci” ma charakter typowo potoczny. Poprawnie opisywane rozwiązanie trzeba określać jako „dyspozycję na wypadek śmierci”. W naszym artykule będziemy zamiennie posługiwać się tymi dwoma określeniami (zapis na wypadek śmierci/dyspozycja na wypadek śmierci) wyjaśniając, jak posiadacz oszczędności może ułatwić bliskim dostęp do jego pieniędzy w razie zgonu. Nasz artykuł tłumaczy również, jak opisywana dyspozycja na wypadek śmierci wpływa na późniejsze postępowanie spadkowe. Warto o tym wiedzieć, aby nie skrzywdzić pozostałych spadkobierców.
Zapis na wypadek śmierci nie zalicza się do spadku
W pierwszej kolejności, warto zwrócić uwagę, że dyspozycja na wypadek śmierci (zapis na wypadek śmierci) nie jest instytucją prawa spadkowego. Właśnie dlatego informacji na temat tego rozwiązania nie znajdziemy w kodeksie cywilnym jako ustawie regulującej zasady spadkobrania. O tym, jak funkcjonuje zapis na wypadek śmierci może nam powiedzieć:
- artykuł 56 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939)
- artykuł 14 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz.U. 2012 poz. 855)
Zapis na wypadek śmierci został uregulowany przez dwie odrębne ustawy, ponieważ nie tylko banki mają możliwość przyjmowania depozytów. Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe również mogą oferować konta i lokaty, a więc depozyty, których dotyczy dyspozycja na wypadek śmierci. Niezależnie od rodzaju instytucji finansowej prowadzącej depozyt objęty dyspozycją pośmiertną, zawsze obowiązuje jedna zasada. Mianowicie, zapis na wypadek śmierci nie wchodzi w skład spadku po zmarłym. Osoba wybierająca takie rozwiązanie musi zatem liczyć się z faktem, że pozostali bliscy otrzymają w ramach spadku majątek pomniejszony o równowartość dyspozycji.
Limit dyspozycji w banku i SKOK-u będzie nieco inny
Wspomniane już wcześniej rozróżnienie na przepisy o dyspozycji złożonej w banku oraz SKOK-u jest bardzo ważne. Okazuje się bowiem, że depozytów z banków i SKOK-ów dotyczą np. inne limity dyspozycji na wypadek śmierci. Taki zapis na wypadek śmierci powinien mieć kwotę nieprzekraczającą:
- dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku (ogłaszanego przez GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku) - limit dotyczący banków
- sumy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, ogłaszanej przez GUS w okresie 5 lat kalendarzowych poprzedzających wypłatę środków - limit obowiązujący w przypadku SKOK-ów
Jak widać, zapis na wypadek śmierci dokonany przez członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej może być znacznie większy. Taki zapis obejmuje nie tylko oszczędności, ale również wkład członkowski zmarłego. Istnieje jednak znaczące ograniczenie. Powyższy limit obejmuje bowiem wszystkie SKOK-i oraz wszystkie ustanowione w nich dyspozycje. Identyczna zasada dotyczy limitu ustalonego przez prawo bankowe oraz wszystkich banków, w których zmarły stworzył zapis na wypadek śmierci (patrz: B. Smykla [w:] Prawo bankowe. Komentarz, red. A. Mikos-Sitek, P. Zapadka, Warszawa 2022, art. 56).
Przepisy dotyczące banków i SKOK-ów podobnie określają też krąg osób, których może dotyczyć zapis na wypadek śmierci. W przypadku banków, chodzi o małżonka, wstępnych, zstępnych, brata i siostrę. Ustawa o SKOK wskazuje natomiast, że beneficjentami zapisu mogą być: małżonek, zstępni, rodzice, dziadkowie i rodzeństwo. Warto pamiętać, że zarówno bank, jak i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa ma prawo pobierać opłaty za ustanowienie dyspozycji na wypadek śmierci oraz jej późniejszą zmianę.
Można również otrzymać zwrot kosztów pogrzebu
Wcześniej wspomnieliśmy, że zapis na wypadek śmierci może być sposobem sfinansowania kosztów pochówku posiadacza oszczędności. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię. Mianowicie, bank oraz SKOK po śmierci posiadacza depozytu powinien wypłacić stosowną kwotę osobie, która poniosła koszty pochówku i przedstawiła dokumenty potwierdzające takie wydatki. Mowa o sumie nieprzekraczającej zwyczajowych kosztów pogrzebu przyjętych w danym środowisku. O obowiązku zwrócenia przez bank oraz SKOK kosztów pogrzebu mówi odpowiednio artykuł 55 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939) i artykuł 14 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz.U. 2012 poz. 855).
