Osoba, wobec której orzeczono karę inną niż więzienie za popełnione przestępstwo, generalnie powinna być zadowolona, że udało się jej uniknąć pobytu za kratkami. W praktyce, zachowania skazanych są jednak bardzo różne. Przykładowo, część z nich może w ramach protestu uchylać się od kary ograniczenia wolności, zapłaty pewnej sumy lub wykonywania tzw. obowiązków okresu próby. Państwo oczywiście reaguje na takie nieposłuszeństwo skazanego. Jak nietrudno się domyślić, sankcją za naganne zachowanie będzie zaostrzenie kary. Właśnie taką rolę pełni zastępcza kara pozbawienia wolności. Warto dowiedzieć się więcej na temat zasad jej orzekania oraz stosowania.
Czasem zastępcza kara pozbawienia wolności jest tylko opcją
Wbrew pozorom, informacji o tym czym jest zastępcza kara pozbawienia wolności nie znajdziemy w kodeksie karnym. Odpowiednie wyjaśnienia zawiera natomiast ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. 1997 nr 90 poz. 557). Wskazuje ona, że zastępcza kara pozbawienia wolności musi być orzeczona jeśli skazany uchyla się od wykonywania kary ograniczenia wolności. Warto przypomnieć, że ograniczenie wolności zakłada obowiązek wykonywania prac społecznych i/lub potrącenie 10% - 25% wynagrodzenia na cel społeczny, a także zakaz zmiany miejsca pobytu i obowiązek składania wyjaśnień o przebiegu kary.
Zgodnie z przepisami kodeksu karnego wykonawczego, zastępcza kara pozbawienia wolności będzie tylko opcją dla sędziego jeśli skazany uchyla się od zapłaty świadczenia pieniężnego jako środka karnego lub wykonania obowiązków tak zwanego okresu próby. Zarówno świadczenia pieniężne, jak i obowiązki okresu próby są dodatkowym elementem kary ograniczenia wolności, których sąd nie musi orzekać. Do kategorii wspomnianych obowiązków zaliczamy np. poddanie się terapii dla uzależnionych, przeproszenie poszkodowanego, przestrzeganie zakazu zbliżania się do poszkodowanego lub zakazu kontaktu z określonymi osobami mającymi demoralizujący wpływ.
Zastępcza kara pozbawienia wolności zmniejsza czas ograniczenia
Powyższe informacje nie są oczywiście wszystkimi, które powinna znać osoba zadająca tytułowe pytanie (Zastępcza kara pozbawienia wolności - na czym polega?). Warto również wiedzieć, że zastępcza kara pozbawienia wolności powinna zostać zaliczona na poczet częściowo wykonanej kary ograniczenia wolności. W takiej sytuacji, przelicznik wynosi 2 dni ograniczenia wolności w zamian za 1 dzień więzienia. Dzięki wspomnianemu przepisowi, skazany nie musi obawiać się, że po wyjściu z zakładu karnego będzie musiał jeszcze wykonywać zaległą karę ograniczenia wolności.
Oczywiście, mogą zdarzyć się sytuacje, w których skazany uzna, że bardziej interesuje go dwa razy krótsze pozbawienie wolności aniżeli kara ograniczenia wolności zakładająca np. wykonywanie prac społecznych. Taki tok rozumowania jest niestety częstą przyczyną nierespektowania kary ograniczenia wolności. Jeżeli natomiast chodzi o wymiar, jaki powinna mieć zastępcza kara pozbawienia wolności (zastępująca ograniczenie wolności), to ustawodawca limituje czas jej trwania do 6 miesięcy w sytuacji, gdy przepis na podstawie którego skazano daną osobę nie przewiduje w ogóle kary więzienia.
Zastępcza kara pozbawienia wolności może zastąpić grzywnę
Kodeks karny wykonawczy wskazuje jeszcze jedną okoliczność, w której może zostać zastosowana zastępcza kara pozbawienia wolności. Mowa o zastąpieniu niezapłaconej grzywny właśnie taką karą więzienia. Jest to możliwe jeśli zamiana grzywny na pracę społeczną byłaby niemożliwa i/lub niecelowa (np. ze względu na stan zdrowia skazanego). Zastępcza kara pozbawienia wolności zostanie zastosowana również w sytuacji, gdy skazany oświadcza, że nie będzie wykonywał pracy społecznej orzeczonej w związku z niezapłaceniem grzywny lub się od niej uchyla.
Sąd orzekając o zastępczej karze (w zamian za grzywnę) przyjmuje, że jeden dzień więzienia odpowiada dwóm stawkom dziennym niezapłaconej grzywny. Co ważne, zastępcza kara pozbawienia wolności stosowana w zastępstwie niezapłaconej grzywny nie może przekroczyć 12 miesięcy i zarazem górnej granicy kary pozbawienia wolności za popełnione przestępstwo. Jeżeli natomiast za dane przestępstwo nie grozi więzienie, to maksymalna zastępcza kara pozbawienia wolności wyniesie 6 miesięcy.
